مرحله اول "تقطیع" کردن است. یعنی بخش بخش کردن.
. اول ابتدایی را به یاد بیاورید.
بابا آب داد.
با / با / آب / داد.
ذکر یک نکته در ابتدا لازم و ضروری است.
نکته: همانطور که "میخوانید" بخش بخش کنید نه آنگونه
که "مینویسید".
خواهر. عیسی. مکه.
خا / هر
عی. سا
مک / کِ
حالا به
هر یک از این بخش ها "هجا" گفته میشود.
سه حالت
هجا وجود دارد:
یک حرفی:
مانند. کِ کَ کُ ...
دو حرفی:
با / گل / سر / هم / بر ...
سه حرفی و
بیشتر: عشق / خار / است / ایست / پودر ...
جایگزین:
از این به بعد هر کجا هجای
یک حرفی
دیدیم: u " " دو حرفی: " - " سه حرفی و بیشتر: " – u
"
جایگزین
میکنیم: یعنی چه؟
با هم یک
مصرع از ترانه خودم را تقطیع میکنیم:
"
تو رفتی من جهانم رو بدون نفهمیدم
نفهمیدی بدون تو چه دنیایی رو من دیدم
"
تُ / رف /
تی / من / جَ / ها / نم / رو / بِ / دو / نِ / تُ / نَ / فه / می / دم
حاصل
تقطیع ما میشود چیزی که در پایین میبینید. خیلی ساده هر کجا یک حرفی دیدیم " u" میگذاریم و دو حرفی و سه حرفی هم طبق بالا
عمل میکنیم همین.
- - u u u - u - - - u - - - u -
حالا ما
این" –" یاu"
" های پشت سر هم را چهارتا چهارتا جدا
میکنیم:
- - - u / u u - u / - - -
u / - - - u
که هر
کدام از این چهارتایی ها "رکن" گفته میشود. تمامی وزن های شعر فارسی یا
باید متحد الارکان= رکن های شبیه به هم یا متناوب الارکان= یعنی رکن های یکی در
میان شبیه به هم باشد. اگر هیچ کدام نباشد اصلا گوش نواز نیست.
و اما
استثنا:
زیاد سخت
نمیگیرم. خیلی راحت ما خواندیم بجای
یک حرفی: u دو حرفی: - سه حرفی و بیشتر: - u
قرار
بدهیم. درست؟
ولی حالا
استثنا داریم که:
1- بجای
کلمه های همچون: خون / بون / فون / خان / بان / فان. خین/ بین / فین. که با چشم
بینا سه حرفی نشان داده میشوند ما دو حرفی میگیریم.یعنی کلمه های "و ، ا ،
ی" به "ن" چسبیده باشد. مصوت بلند ( الف ، واو ، ی) به اضافه ی "نون" مساوی با "-"
2- آخر هر
مصرع یا نیم مصرع ما"دو حرفی" در نظر میگیریم.
مثال:
کلمههای "زدند" ، "خانه" ، "سینی" اگر آخر مصرع یا
نیم مصرع قرار بگیرند میشوند: زدند = - u ، خانه= - - ، سینی= - - . این اتفاق ها فقط در
آخر مصرع یا نیم مصرع رخ میدهد.
و نکته
مهم در تقطیع کردن این است که " آ " با کلاه در ظاهر یک حرفی است ولی در
واقع کلاه الف یک حرف محسوب میشود و باید دو حرفی خوانده شود.
مثال:
آتش= - -
مباحث تا
اینجا با تمرین و تکرار ملکه ذهن میشود.خیلی راحت در یک برگه چک نویس بنویسید همه
چیز را متوجه میشوید. ولی باید مبحث "اشباع" را دقت کنید. سعی میکنم
پیچیده نباشد.
اول باید
این نکته را هیچ گاه فراموش نکنید که برای پیدا کردن وزن یک بیت آن را باید با کل
شعر مقایسه کنیم.
اشباع:
1- هر گاه
ما به کلمه ای رسیدیم مثل: میله / خانه / شیشه. که آخر کلمه به هجای کوتاه یا یک
حرفی رسیده باشد ما میتوانیم از اشباع استفاده کنیم و آن را به هجای بلند یا دو
حرفی تبدیل کنیم. اصلا سخت نیست یعنی چی؟ یعنی اینکه کل شعر رو چک کردی وزن یکی از
مصرع ها نمیخونه. نگاه میکنیم میبینیم مشکل یک هجای یک حرفی است که آخر آن کلمه
است.
مثال:
میله= - -
شما فقط
سعی کنید این قوانین را یاد بگیرین اشباع بعدی رو که گفتم با مثال همهاین مطالب
ملموس میشه.
2- هر گاه ما به کلمه هایی رسیدیم مثل شیشه / نمیشه که یک
"صامت+ی" در وسط یک کلمه رسیده باشد طبق روال همیشه باید هجای بلند یا
دو حرفی در نظر بگیریم. ولی با قانون اشباع میتوانیم هجای کوتاه یا یک حرفی در
نظر بگیریم.
مثال: شیشه= - u
گیاه= u – u
یک خبر خوش. با قوانینی که یاد گرفته اید میتوانید شعر فارسی
را تا 95 درصد تقطیع کنید و رکن آن شعر را پیدا کنید. نکتهی قابل ذکر این است که
کلمه هایی مثل " نو" را باید دو حرفی خواند. ولی "تو" یک حرفی
است. دقت کنید لطفا.
باز هم تاکید میکنم. همانطور که میخوانید تقطیع کنید نه
انگونه که نوشته شده یا مینویسید.
تقدیم میکنم به سید مهدی موسوی که عروض و قافیه را به من آموخت.
برای اطلاعات بیشتر میتونید فایل pdf خود سید مهدی موسوی رو دانلود کنید و با جزئیات بیشتر عروض و قافیه را یاد بگیرید.
در اینستاگرام با من درارتباط باشید.
@nihadnorouzi